Kun je tijd maken, vinden, laten bewegen of verdwijnen, loslaten, verliezen of vloeibaar laten worden? We onderzoeken het tijdens een mee-werk-week die ik samen met een activiteitenbegeleider/ kunstzinnig therapeut doorbreng in een verpleeghuis.

Als kunstenaar en procesproever werk ik regelmatig in de zorg. Steeds weer loop ik aan tegen het contrast tussen mijn wereld als kunstenaar (waarin ruimte voor vrijheid en experiment belangrijk is) en de wereld van de zorgprofessionals (die te maken hebben met tijdsdruk, regels en protocollen) waardoor we langs elkaar heen werken en elkaar niet altijd kunnen begrijpen en versterken in de samenwerking. Hoe mooi zou het kunnen zijn als we nauwer bij elkaar betrokken raken en elkaar daardoor ook meer kunnen inspireren? Hiervoor doe ik onderzoek naar zintuiglijke en theatrale werkwijzen om de afstand tussen de wereld van de kunst en de zorg te overbruggen. Wat brengt ons dichter bij elkaar?

“Oprechte aandacht overstijgt de waarde van tijd.”

Om een radicaal andere werkwijze uit te proberen wil ik de ander te worden: zien wat zij ziet, doen wat zij doet en ervaren en begrijpen hoe dit voelt en werkt. Mijn eigen ideeën, voorkeur en weerstand laat ik thuis. Zo schoon en leeg mogelijk kom ik ’s morgens binnen en kijk ik naar haar en haar werk. Niet om een oordeel te vormen maar om echt zicht te krijgen op wat ze doet en hoe ze het doet, waar ze vast loopt en wat haar energie oplevert. Om dit fysiek in mijn lichaam te voelen. Door letterlijk alles te doen wat zij doet en ruimte te laten voor wat er dan gebeurt hoop ik haar op een ander niveau te kunnen begrijpen. Ik groei gedurende de week langzaam in haar werk en uiteindelijk kan ik naast haar staan en haar plaats innemen.

Tijd is een thema dat zich al snel opdringt. Voor de bewoners in het verpleeghuis gaat de tijd (te) langzaam, staat de tijd bijna stil, terwijl de activiteitenbegeleider & kunstzinnig therapeut worstelt met genoeg tijd hebben om haar werk goed te kunnen doen. Voor de bewoners zijn er herinneringen en nu, maar geen of weinig toekomst. Zij geeft met hen vorm aan een groot scala: van tijdverdrijf tot zingeving, van bingo tot het laten herleven van waardevolle herinneringen door die samen met een bewoner te tekenen. Door het telkens heen en weer schakelen verdwijnt er tijd en kostbare energie. Haar vak vraagt structuur, empathie, zorgvuldigheid, servicegerichtheid, creativiteit, geduld en een groot gevoel voor de beperkingen van medemenselijkheid. Wanneer ben je  zelf aan de beurt en wanneer de ander?

Door de week heen worden de verschillende facetten van de tijd zichtbaar: in het kabbelende ritme van de beautysalon waarin handen gemasseerd worden en nagels schoongemaakt en gelakt, in de hectiek rondom de grote spellen in een clubhuis in de buurt samen met wijkbewoners, in de serene rust die ontstaat in een individuele schildersessie met een bewoner waarin ze samen de nostalgie proberen te vangen van het heldere leven op de dijk van een Waddeneiland, de spanning, onrust en snelheid in de maandelijkse bingosessie, de geur en de ontspanning die de planten oproepen tijdens de bloemschikactiviteit, de vervreemdende aanwezigheid van tijd die voorbij schuift tijdens het teamoverleg, de intensiteit van een groepssessie over idealen en dromen en de collages die daaruit voortkomen, de opname van een nieuwe bewoner waarbij haar eigen tijd stil gezet wordt en de opgerekte tijd (die er eigenlijk niet is maar letterlijk gemaakt wordt) in een gesprek met de geestelijke verzorger over het opgeven van de intimiteit van je werkruimte voor iets dat nu nog onzichtbaar is: een extra huiskamer voor bewoners.

We praten door over het doen van goed werk. Wat is daar voor nodig? Ze bereidt zich graag gedegen voor, wat lastig is als je telkens wordt onderbroken. Hoe hou je je eigen tijd vast? En wanneer weet je of iets belangrijk genoeg is om je eigen werk voor opzij te zetten of dat je je toch te servicegericht opstelt?

We ontwerpen een deelsessie om samen met de andere zorgprofessionals, waar ik later in de tijd ook nog mee mee-werk (een zorgmanager en een wijkverpleegkundige), op een zintuiglijke manier verder te onderzoeken hoe de tijd van invloed is op ons werk. En welke tijd dan? De lineaire kloktijd of onze interne tijdsbeleving? We hebben klei, papier, krijt, blinddoeken, voedsel en verbeelding tot onze beschikking. Het biedt ons geen oplossingen maar geeft wel toegang tot de volle breedte van wat tijd met ons doet en wat wij hierin accepteren of toestaan. En dat het niet echt uitmaakt wat je positie in een organisatie is om in het tijdmoeras te verdwijnen, maar dat het weten van je drijfveren die aan je werk ten grondslag liggen je kunnen helpen om andere keuzes te maken of de bijwerkingen van je keuzes makkelijker door te slikken. Kortom: welke spelregels rondom de tijd zijn echt belangrijk voor je?

Uiteindelijk biedt de interventie die we na de mee-werkweek doen nieuwe inzichten. Dat wat ik met de activiteitenbegeleider/ kunstzinnig therapeut in een week heb gedaan organiseren we nu in een dag tussen haar en een zorgmedewerker die qua manier van werken op haar lijkt. Zij heeft ook een groot verantwoordelijkheidsgevoel om dingen op te pakken en perfect uit te voeren. De tijd wordt even letterlijk uitgeschakeld doordat de activiteitenbegeleider/ kunstzinnig therapeut geen horloge om mag. Het kijken in de spiegel van de ander en hoe die met haar taken, tijdsdruk en kwaliteitseisen omgaat maakt veel zichtbaar en biedt tegelijkertijd een gesprekspartner om mee door te praten. Mooie bijkomstigheid is dat het de drempel tussen zorg en welzijn in het verpleeghuis verlaagt. En ook de zorgmedewerker ruimte biedt tot het experimenteren met ander gedrag: op tijd naar huis gaan en buiten de afdeling lunchen, waardoor de tijd en werkruimte met haar collega’s ineens anders verdeeld wordt en er voor allemaal nieuwe mogelijkheden ontstaan …

Reactie van de betrokken activiteitenbegeleider/ kunstzinnig therapeut: ‘Tijd lijkt enorm waardevol. Ik ben volledig gezien in het werk dat ik doe, hoe ik dat doe. Oprechte aandacht overstijgt de waarde van tijd. Het is kwetsbaar, soms vluchtig en vraagt van de ander zich helemaal in het moment te bevinden en bewust te zijn van zijn/haar emoties, vaste gewoonten en angsten. Door zelf volledig gezien te zijn te zijn voelt de oprechte aandacht als het grootste geschenk dat je een ander kunt geven. Een waardevolle leerzame ontmoeting en tijdloos.’ 

Beeld: activiteitenbegeleider/ kunstzinnig therapeut, Sandra Schouten en onbekend